By سارا اوحدی اخرین بروزرسانی در تاریخ شهریور 5, 1404 توسط سارا اوحدی
در حالی که حدود ۷۰ درصد کره زمین را آب فرا گرفته، تنها نیم درصد آن به‌صورت آب شیرین در دسترس بشر برای آشامیدن، شست‌وشو و آبیاری محصولات کشاورزی قرار دارد. افزون بر این، افزایش تقاضای مصرف، تشدید گرما و کاهش بارندگی در اثر تغییرات اقلیمی موجب فزونی بحران آب در بسیاری از نقاط جهان شده است.
در حال حاضر نزدیک به ۲ میلیارد نفر در سطح دنیا به آب آشامیدنی سالم دسترسی منظم ندارند و حدود نیمی از جمعیت جهان در فصولی از سال با کمبود شدید منابع آبی مواجه می‌شوند. این تنش آبی پیامدهای سنگینی بر اقتصاد، بهداشت و امنیت غذایی جوامع به‌جای می‌گذارد.
طبق گزارش صندوق جهانی طبیعت (WWF)، ارزش اقتصادی زیست‌بوم‌های آب شیرین فعال در سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۵۸ تریلیون دلار معادل ۶۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهانی برآورد شده است. با این حال، این اکوسیستم‌ها ظرف پنج دهه گذشته یک‌سوم تالاب‌های خود را از دست داده و نیازمند احیای فوری هستند.
کاهش رشد اقتصادی در مناطق خشک
کوئنتین گرافتون، رئیس بخش اقتصاد آب یونسکو و استاد دانشگاه ملی استرالیا، هشدار می‌دهد که نقاط خشک و مستعد خشکسالی در آفریقا و خاورمیانه طی ۲۰ تا ۳۰ سال آینده تا ۲۵ درصد از ظرفیت اقتصادی خود را از دست خواهند داد. کمبود آب علاوه بر افت تولید کشاورزی، منابع مورد نیاز نیروگاه‌های حرارتی را محدود می‌کند و سرمایه‌گذاری برای تأمین غذای مردم و ایجاد سدها یا کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن را دشوارتر می‌سازد.
پیامدهای اجتماعی و مهاجرت اجباری
وقوع تنش‌های آبی می‌تواند به بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی منجر شود. تجربه جنوب اروپا و عبور پناهجویان از دریای مدیترانه نشان می‌دهد که روستاهای در حال بیابان‌زایی، جمعیت خود را به شهرها و کشورهای همسایه منتقل می‌کنند. افزایش هزینه تامین آب آشامیدنی و بهداشتی، فقر روستایی را تشدید و فشار بر زیرساخت‌های شهری را بیشتر کرده است.
تأثیر تغییر اقلیم بر چرخه هیدرولوژیک
خشکسالی‌های بی‌سابقه و گرمای شدید، جریان رودخانه‌ها را کند و تالاب‌ها را خشک کرده است. اختلال در تبخیر و بارش، رطوبت و مواد مغذی خاک را کاهش داده و به افت چشمگیر عملکرد محصولات کشاورزی—به‌ویژه در آسیا و آفریقا—منجر شده است. در شاخ آفریقا طی خشکسالی ۲۰۲۰–۲۰۲۳، تلف شدن ۱۳ میلیون رأس دام و نابودی مزارع، معیشت ۲۰ میلیون نفر را به خطر انداخت.
تشدید بحران آب در اروپا و آمریکا
اروپا پس از قطب جنوب سریع‌ترین نرخ گرمایش را تجربه می‌کند و خشکسالی‌های اخیر تا انگلیس و کشورهای مدیترانه‌ای گسترش یافته است. افزون بر کشاورزان، مراکز داده و صنعت فناوری اطلاعات با نیاز چشمگیر به آب خنک‌کننده در رقابتی نابرابر قرار گرفته‌اند. اتحادیه اروپا در استراتژی تاب‌آوری آب خود (۲۰۲۶) محدودیت مصرف برای شرکت‌های فناوری را پیش‌بینی کرده است.
در آمریکا نیز خانوارهایی که دسترسی محدود به آب دارند، سالانه تا ۱۵۸۰۰ دلار هزینه بیشتر بابت مراقبت‌های بهداشتی، از دست دادن فرصت شغلی و تحصیلی می‌پردازند. طبق مطالعات، جهانی‌سازی دسترسی به آب آشامیدنی می‌تواند از شوک‌های اقتصادی آتی جلوگیری کند.
راهکارهای رفع بحران آب
برای کنترل بحران آب و کاهش خسارت‌های اقتصادی و انسانی، پیشنهاد می‌شود:
- توسعه «کشاورزی دقیق» و سیستم‌های آبیاری قطره‌ای
- سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین آب‌شیرین‌کن و بازیافت فاضلاب
- احیای تالاب‌ها و احیای کورس‌های طبیعی آب با سدهای خاکی در حوزه‌های آبخیز
- اصلاح الگوهای مصرف شهری از طریق شبکه‌های هوشمند و کنتورهای هوشمند
- تقویت قوانین حفاظت از منابع زیرزمینی و جلوگیری از بهره‌برداری بی‌رویه
با پیاده‌سازی این راهکارها و تقویت همکاری بین‌المللی، می‌توان بخشی از خسارت اقتصادی هزاران میلیارد دلاری ناشی از کمبود آب را کاهش داده و امنیت زیست‌محیطی و معیشتی آینده نسل‌ها را تضمین کرد.