در یک گام رو به جلو در مبارزه با بیماری‌های تخریب‌کننده اعصاب، دانشمندان به کشفی هیجان‌انگیز دست یافته‌اند. پژوهشگران در دانشگاه روچستر راهی برای فعال‌سازی مجدد سیستم پاکسازی مغز در موش‌های مسن پیدا کرده‌اند؛ مکانیزمی که می‌تواند در آینده به درمانی برای آلزایمر و پارکینسون در انسان منجر شود.
راز پاکسازی مغز در رگ‌های گردن
با افزایش سن، یکی از دلایل اصلی افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر و پارکینسون، ضعف سیستم طبیعی پاکسازی مغز است. به طور معمول، مغز دارای سیستمی برای دفع مواد زائد مضر است، اما با گذشت زمان این سیستم کند می‌شود و مواد سمی در مغز تجمع می‌یابند. این تجمع پروتئین‌های مضر می‌تواند به مرگ سلول‌های مغزی و آغاز بیماری‌های نورودژنراتیو منجر شود.
دانشمندان روچستر دریافته‌اند که نکته کلیدی در رگ‌های ریز گردن نهفته است. این رگ‌ها بخشی از سیستم لنفاوی بدن هستند که نقش حیاتی در حذف مواد زائد و مایعات اضافی دارند. با استفاده از دارویی که در حال حاضر در پزشکی کاربرد دارد، محققان توانستند این رگ‌ها را دوباره فعال کرده و به مغز کمک کنند تا مواد زائد را به طور موثرتری از بین ببرد. این دستاورد، راه را برای درمان‌های جدید بیماری‌های مغزی در افراد مسن هموار می‌کند.
سیستم گلیمفاتیک: مکانیسم طبیعی پاکسازی مغز
سیستم پاکسازی مغز که به آن “سیستم گلیمفاتیک” گفته می‌شود، عمدتاً در هنگام خواب فعال است. این سیستم از مایع شفافی به نام مایع مغزی نخاعی (CSF) برای دفع مواد زائد استفاده می‌کند. این ضایعات شامل پروتئین‌هایی مانند بتا آمیلوئید و آلفا سینوکلئین هستند که معمولاً در مغز افراد مبتلا به آلزایمر و پارکینسون یافت می‌شوند. در مغزهای جوان و سالم، مایع مغزی نخاعی به راحتی جریان می‌یابد و این پروتئین‌های مضر را از بین می‌برد، اما در مغزهای پیرتر، عملکرد این سیستم ضعیف شده و ضایعات تجمع می‌یابند.
برای اینکه ضایعات به طور کامل از مغز خارج شوند، مایع مغزی نخاعی باید از جمجمه خارج شده و به سیستم لنفاوی بزرگتر بدن منتقل شود. این سیستم لنفاوی، ضایعات را به کلیه‌ها می‌فرستد تا از بدن دفع شوند.
کشف پمپ‌های لنفاوی ضعیف شده و راه حل دارویی
دانشمندان با استفاده از ابزارهای تصویربرداری ویژه، نحوه خروج مایع مغزی نخاعی از مغز را بررسی کردند و دریافتند که حدود نیمی از آن از طریق رگ‌های ریز در گردن خارج می‌شود. این رگ‌ها، برخلاف رگ‌های خونی که با پمپاژ قلب کار می‌کنند، به بخش‌های پمپاژ کوچک‌تری به نام “لنفانژیون‌ها” متکی هستند. این پمپ‌ها به جلو راندن مایع کمک می‌کنند و دریچه‌های ریز مانع از بازگشت آن می‌شوند. اما محققان مشاهده کردند که با افزایش سن موش‌ها، این پمپ‌ها شروع به ضعیف شدن می‌کنند و به اندازه قبل منقبض نمی‌شوند و دریچه‌ها نیز به خوبی کار نمی‌کنند. در نتیجه، مواد زائد در موش‌های مسن‌تر حدود ۶۳ درصد کندتر نسبت به موش‌های جوان‌تر حرکت می‌کردند.
برای حل این مشکل، محققان دارویی به نام “پروستاگلاندین F۲α” را آزمایش کردند. این دارو در حال حاضر در بیمارستان‌ها برای کمک به زایمان و انقباض برخی عضلات استفاده می‌شود. از آنجایی که لنفانژیون‌ها از سلول‌های عضله صاف ساخته شده‌اند، دانشمندان این فرضیه را مطرح کردند که آیا این دارو می‌تواند عملکرد این پمپ‌های کوچک را بهبود بخشد یا خیر.
نتایج شگفت‌انگیز بود؛ وقتی به موش‌های مسن‌تر این دارو تزریق شد، رگ‌های لنفاوی آن‌ها شروع به پمپاژ بیشتری کردند. جریان مایع مغزی نخاعی بهبود یافت و مغز توانست مواد زائد را با همان سرعتی که در موش‌های جوان‌تر مشاهده شده بود، دفع کند. نکته مهم این است که محققان حتی نیازی به دسترسی به اعماق بدن نداشتند، زیرا رگ‌های گردن نزدیک به پوست هستند، بنابراین این درمان می‌تواند در آینده به روشی ساده اعمال شود.
چشم‌اندازهای درمانی و امید به آینده
دکتر داگلاس کلی، یکی از دانشمندان ارشد این تحقیق، معتقد است که این کشف می‌تواند اولین گام در ایجاد درمان‌های جدید برای بیماری‌های مغزی مرتبط با پیری باشد. او افزود که استفاده از داروی موجود به جای تولید داروی کاملاً جدید، به این معنی است که آزمایش روی انسان می‌تواند سریع‌تر انجام شود.
این تحقیق نشان می‌دهد که کمک به مغز برای پاکسازی خود می‌تواند راهی مؤثر برای مبارزه با بیماری‌هایی مانند آلزایمر و پارکینسون باشد. اگر پزشکان بتوانند سیستم دفع مواد زائد مغز را فعال نگه دارند، ممکن است از تجمع مضر پروتئین‌های سمی جلوگیری شود. این امر به معنای کاهش ابتلا به این بیماری‌ها و بهبود کیفیت زندگی افراد با افزایش سن است.
در حالی که این تحقیق در حال حاضر روی موش‌ها انجام شده، یافته‌ها نشانه‌ای هیجان‌انگیز از آنچه ممکن است در انسان نیز امکان‌پذیر باشد ارائه می‌کند. با تحقیقات بیشتر، این روش ساده می‌تواند روزی به میلیون‌ها نفر کمک کند تا با افزایش سن، سلامت روانی خود را حفظ کنند و زندگی با کیفیت‌تری داشته باشند.
