تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که اسید اولئیک، یک اسید چرب تک غیراشباع که به فراوانی در روغن زیتون و بسیاری از روغن‌های گیاهی دیگر یافت می‌شود و معمولاً برای سلامت قلب و کلسترول خون مفید تلقی می‌شود، ممکن است در مقادیر زیاد به تولید سلول‌های چربی جدید در بدن کمک کند. این کشف، درک ما را از مدیریت وزن طولانی مدت تغییر می‌دهد و نشان می‌دهد که حتی “چربی‌های خوب” نیز می‌توانند در مصرف بیش از حد، چالش‌برانگیز باشند.
تأثیر اسید اولئیک بر تولید سلول‌های چربی
پیش از این، افزایش وزن مرتبط با اسیدهای چرب معمولاً به محتوای کالری بالای غذاهایی که در آن‌ها یافت می‌شد، نسبت داده می‌شد. اما محققان از دانشگاه اوکلاهاما، ییل و نیویورک، مکانیزم جدیدی را شناسایی کرده‌اند. آن‌ها دریافتند که اسید اولئیک در مقادیر بیش از حد، می‌تواند تولید یک پروتئین سیگنال‌دهنده به نام AXR را افزایش دهد. این پروتئین که به عنوان پروتئین فرعی تنظیم‌کننده AKT نیز شناخته می‌شود، باعث رشد سلول‌های پیش‌سازی می‌شود که سپس به سلول‌های چربی جدید تمایز می‌یابند.
مایکل رادولف، استادیار بیوشیمی و فیزیولوژی در کالج پزشکی دانشگاه اوکلاهاما، هدف از این تحقیق را اینگونه بیان کرد: “ما می‌خواستیم بدانیم که آیا صرفاً زیاده‌روی در یک رژیم غذایی سرشار از چربی باعث چاقی می‌شود یا ترکیب این اسیدهای چرب که روغن‌های موجود در رژیم غذایی را تشکیل می‌دهند نیز مهم است؟ آیا مولکول‌های چربی خاص پاسخ‌هایی را در سلول‌ها ایجاد می‌کنند؟”
بررسی اثرات اسید اولئیک در موش‌ها و سلول‌های انسانی
اسید اولئیک، که یک اسید چرب امگا ۹ است، چربی غالب در روغن زیتون است، اما در روغن‌های کانولا، آفتابگردان، آووکادو، بادام زمینی و همچنین بسیاری از چربی‌های حیوانی نیز یافت می‌شود. با توجه به اینکه اسید اولئیک عمر مفید روغن را افزایش می‌دهد، نسخه‌های روغنی با اولئیک بالا به طور گسترده در غذاهای تجاری و فست‌فودها استفاده می‌شوند.
در این مطالعه، موش‌ها با رژیم‌های غذایی سرشار از انواع چربی، از جمله گوشت خوک، روغن نارگیل و شیر، تغذیه شدند. از میان اسیدهای چرب مختلف مورد مطالعه، تنها اسید اولئیک مسیر رشد سلول‌های چربی بدن را تحریک کرد. این تحریک منجر به افزایش تولید سلول‌های پیش‌ساز چربی (APC) و تسریع در بلوغ آن‌ها به سلول‌های چربی شد. همین تغییرات بیولوژیکی در APCهای جدا شده انسانی در آزمایشگاه نیز مشاهده گردید.
مکانیسم آدیپوژنز و مفهوم “ارتش سلول‌های چربی”
در شرایط عادی، فرآیند آدیپوژنز (تولید سلول‌های چربی) طبیعی و تنظیم شده است. وقتی سلول‌های چربی موجود ما پر می‌شوند، سیگنال‌هایی برای پشتیبان‌گیری ارسال می‌کنند و APCهای خفته به سلول‌های چربی جدید تبدیل می‌شوند تا انرژی بیشتری ذخیره کنند. این مکانیسم به بدن کمک می‌کند تا از بارگذاری بیش از حد سلول‌ها جلوگیری کند، زیرا سلول‌های تحت فشار بیش از حد می‌توانند پاره شده و چربی را در جریان خون، کبد و ماهیچه‌ها آزاد کنند که می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی شود.
اما محققان دریافتند که به نظر می‌رسد مصرف بیش از حد اسید اولئیک، این سیستم ایمنی را مختل می‌کند و حتی زمانی که به آن‌ها نیازی نیست، باعث تولید APCهای جدید و فعال کردن سلول‌های پیش‌ساز خفته موجود می‌شود. رادولف توضیح داد: “شما می‌توانید سلول‌های چربی را به عنوان یک ارتش در نظر بگیرید. زمانی که اسید اولئیک می‌دهید، در ابتدا تعداد ‘سربازان سلول‌های چربی’ در این ارتش افزایش می‌یابد که ظرفیت بیشتری برای ذخیره مواد مغذی اضافی در رژیم غذایی ایجاد می‌کند. با گذشت زمان، اگر مواد مغذی اضافی بر تعداد سلول‌های چربی غلبه کند، چاقی می‌تواند رخ دهد که در صورت عدم کنترل می‌تواند منجر به بیماری‌های قلبی عروقی یا دیابت شود.”
محدودیت‌ها و توصیه‌های احتیاط‌آمیز
علاوه بر این، مطالعات نشان داده‌اند که سلول‌های چربی یک “حافظه اپی‌ژنتیکی” را حفظ می‌کنند. به این معنی که وقتی تشکیل شدند، با کاهش وزن ناپدید نمی‌شوند، بلکه کوچک می‌شوند، اما می‌توانند در این حالت برای سال‌ها وجود داشته باشند و کاهش وزن را سخت‌تر و افزایش وزن را بسیار آسان‌تر کنند. با افزایش تعداد و آمادگی سلول‌های چربی، اسید اولئیک ممکن است بافت چربی را برای ذخیره چربی بیشتر در طول زمان آماده کند.
با این حال، این مطالعه دارای چند محدودیت کلیدی است. این آزمایش بر روی موش‌ها و سلول‌های انسانی جدا شده انجام شده و محققان قادر به هدف قرار دادن مستقیم APCها نبوده‌اند، بنابراین مکانیزم‌های بیولوژیکی دیگر هنوز نامشخص است. همچنین، مشخص نیست که آیا افزایش در APCها که به سلول‌های چربی تمایز می‌یابند، مستقیماً به چاقی کمک می‌کند یا خیر. این مطالعه اثرات طولانی‌مدت بر قند خون، سطح انسولین یا التهاب را نیز در نظر نمی‌گیرد.
اهمیت زمینه مصرف در اینجا بسیار زیاد است. در رژیم‌های مدیترانه‌ای که روغن زیتون در حد اعتدال مصرف می‌شود، مصرف اسید اولئیک به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته و به عنوان یک عامل کلیدی در کاهش کلسترول و کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان و سایر بیماری‌ها شناخته شده است.
رادولف تأکید کرد: “من فکر می‌کنم پیام این مطالعه، مصرف به حد اعتدال و مصرف چربی‌ها از منابع مختلف است. سطوح نسبتاً متعادل اسید اولئیک مفید به نظر می‌رسد، اما سطوح بالاتر و طولانی مدت ممکن است مضر باشد.” وی افزود که اگر فردی در معرض خطر بیماری قلبی باشد، سطوح بالای اسید اولئیک ممکن است ایده خوبی نباشد.
این مطالعه در مجله Cell Reports منتشر شده است. این یافته‌ها، پیچیدگی‌های تعادل انرژی و متابولیسم چربی در بدن را بیشتر روشن می‌کند و بر اهمیت یک رژیم غذایی متنوع و متعادل تأکید دارد.
